Kan Tahlili ve Önemi

Kan tahlilleri; hastalıkların tanısı, tedaviye yanıtın takibi, ilaçların güvenliği ve organ fonksiyonlarının değerlendirilmesinde temel laboratuvar yöntemidir. Düzenli sağlık kontrollerinde de oldukça önemlidir. Ancak kan tahlilinden alınacak sonucun doğruluğu, büyük ölçüde kanın hangi şartlarda ve hangi zamanda alındığına bağlıdır.

Kan Tahlili Öncesinde Genel Kurallar

. Açlık/Tokluk Durumu: Glukoz, lipid profili, insülin, HOMA-IR gibi testler için 8-12 saatlik açlık gerekir.

. İlaç Kullanımı: Düzenli kullanılan ilaçların mutlaka doktora bildirmesi gerekir.

. Alkol ve Sigara: Son 24 saat tüketilmemelidir.

. Egzersiz: Ağır egzersiz testleri bozabilir (CK, Laktat, AST gibi).

. Uyku Düzeni: Kortizol ve prolaktin gibi hormonlar uykusuzluk ve stresle değişir.

İlaç Düzeyi Ölçümleri: Neden Çok Önemli?

Bazı ilaçların etkinliğini ve güvenliğini izlemek için kanda ilaç düzeyi ölçülür. Bunlara Therapeutic Drug Monitoring (TDM) denir. Yanlış zamanda kan verilirse ilaç düzeyi ya olduğundan yüksek ya da düşük çıkar ve tedavi yanlış yönlendirilebilir.

İlaç Düzeyi Ölçümünde Genel Kurallar

1.Trough Düzeyi (çukur düzeyi):

– İlaç bir sonraki dozdan hemen önce ölçülür.

– İlacın kanda en düşük seviyesini gösterir.

– Çoğu ilaç için tercih edilen ölçüm zamanıdır.

2. Peak Düzeyi (tepe düzey):

– İlaç alındıktan kısa süre sonra, kanda en yüksek seviyeye ulaştığı zamanda ölçülür.

– Daha çok yan etki veya toksisite şüphesi varsa istenir.

Önemli İlaçlar ve Kan Düzeyi Ölçüm Zamanları

. Karbamazepin (Tegretol):

• Trough düzeyi alınmalıdır. Bir sonraki dozu almadan hemen önce (genellikle sabah aç karnına).
• Karbamazepin karaciğerde metabolizma olduğu için saat farkı sonucu etkileyebilir.
• Dozdan 4-6 saat sonra alınan kan örneği yanıltıcı yüksek sonuç verebilir.

. Fenitoin:

• Trough düzeyi tercih edilir (bir sonraki dozdan hemen önce).
• İlacın protein bağlanması yüksektir, bu nedenle açlık ve albümin düzeyi önemlidir.

. Valproik Asit (Depakin):

• Trough düzeyi alınmalıdır.
• Sabah dozu öncesinde kan verilmelidir.

. Digoxin

• Ölçüm için son dozdan en az 6-8 saat sonra kan alınmalıdır. Daha erken alınırsa yanlış yüksek çıkar.

. Antibiyotikler (Vankomisin, Aminoglikozidler- Gentamisin, Amikasin

• Hem Trough hem peak düzeyi önemli olabilir.
• Trough: Bir sonraki doz öncesi → etkinliği gösterir.
• Peak: Dozdan 30 dk- 1 saat sonra → toksisite riskini gösterir.

. Metotreksat:

• Özellikle yüksek doz tedavilerde belirli saatlerde düzey bakılır, böbrek fonksiyonuyla beraber takip edilir.

. İmmünosupresifler (Siklosporin, Takrolimus, Everolimus)

• Trough düzeyi tercih edilir.
• Ölçüm sabah, bir sonraki doz öncesinde yapılmadır.

Hangi Kan Tahlilleri Aç Karnına Yapılır?

Açlık gerektiren testler genellikle metabolizma ve hormonlar üzerine olanlardır:

. Kan şekeri (glukoz)

. Lipid profili (kolesterol, LDL, HDL, trigliserid)

. Karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri

. Demir, B12 vitamini, folik asit

. Kortizol (sabah aç karnına yapılması önerilir)

. İnsülin, HOMA-IR

Bu testlerin doğru çıkması için 8-12 saatlik açlık önemlidir.

Hangi Kan Tahlilleri Günün Belirli Saatlerinde Yapılır?

Bazı testlerin, günün belirli saatlerinde yapılması gerekir:

. Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT)→ Şeker yüklemesi sonrası belirli saatlerde kan alınır.

. Parathormon, ACTH, Kortizol→ Gün içinde dalgalandığı için sabah saatlerinde bakılır.

. Prolaktin→ Sabah, aç karnına, mümkünse stres faktörleri minimumdayken yapılmalıdır.

. Vitamin D, TSH, Serbest T4→ Açlık gerekmez ama sabah saatleri tercih edilir.

. Tam Kan Sayımı (Hemogram)→ Açlık gerekmez.

Kan Tahlili Sonrasında Nelere Dikkat Edilmeli?

. Kan alındıktan sonra birkaç dakika tamponla bastırılmalı, aksi halde morarma olabilir.

. Ağır egzersizden kaçınılmalı, damar içi kanama veya hematom riski artabilir.

. Bol sıvı tüketilmeli, vücuttan alınan kan miktarının yerine konması desteklenir.

. Baş dönmesi olursa hemen oturmalı veya uzanılmalıdır.

Sonuç

Kan tahlilleri sağlığımızı yakından izleyen en güvenilir yöntemlerden biridir. Ancak doğru ve güvenilir sonuçlar için tahlil öncesi ve sonrası kurallara uymak büyük önem taşır. Açlık/tokluk durumundan ilaç kullanımına, uyku düzeninden egzersize kadar birçok faktör sonuçları doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle kan tahlili yaptırmadan önce mutlaka doktorunuzun önerilerini dikkate almalı ve laboratuvarın bilgilendirmelerine uymalısınız.