İyot, insan vücudunun kendi başına üretemediği, ancak çok küçük miktarlarda bile metabolizmada büyük rol oynayan bir eser elementtir. En temel görevi, tiroid hormonlarının yapısına katılmak ve bu hormonlar aracılığıyla metabolizmayı, büyümeyi ve zihinsel gelişimi düzenlemektir.
Vücudumuz iyotu depolayamaz, bu nedenle beslenme yoluyla düzenli olarak alınması şattır. Eksikliğinde ya da fazlalığında ciddi sağlık sorunları gelişebilir.
İyotun Vücuttaki Temel Görevleri
. Tiroid hormon üretimi: T3 (Triiyodotironin) ve T4 (Tiroksin) sentezinde görev alır.
. Metabolizma kontrolü: Enerji üretimi, yağ- protein – karbonhidrat metabolizması üzerinde etkilidir.
. Beyin Gelişimi: Çocukluk döneminde zihinsel gelişim için kritik öneme sahiptir.
. Büyüme ve hücre yenilenmesi: Hücrelerin sağlıklı çalışmasına katkı sağlar.
. Bağışıklık sistemi: Enfeksiyonlara karşı savunmayı destekler.
İyot Eksikliğinin Belirtileri
İyot eksikliğinde tiroid bezi yeterli hormon üretemez ve hipotiroidi tablosu ortaya çıkar. Başlıca belirtiler:
. Boyunda şişlik (guatr)
. Halsizlik, yorgunluk, sürekli uyku hali,
. Cilt kuruluğu, saç dökülmesi, tırnak kırılganlığı,
. Konsantrasyon güçlüğü, unutkanlık,
. Kilo artışı ve metabolizma yavaşlaması,
. Çocuklarda büyüme geriliği, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü.
Gebelikte iyot eksikliği çok daha tehlikelidir. Anne adayında düşük, ölü doğum ya da bebeğin beyin gelişiminde kalıcı hasar (kretenizm) riski artar.
İyot Fazlalığının Belirtileri
İyot fazlalığı da en az eksiklik kadar zararlıdır. Özellikle kontrolsüz takviye kullanımı sonucu:
. Çarpıntı, titreme, aşırı terleme,
. İshal, huzursuzluk, uykusuzluk,
. Hipertiroidi (tiroidin aşırı çalışması),
. Tiroid bezi iltihapları (tiroidit) görülebilir.
İyot Düzeyi Nasıl Ölçülür? (Laboratuvar Tetkikleri)
İyot durumunu değerlendirmek için birkaç yöntem kullanılmaktadır:
1. İdrarda İyot Atılımı (UIE): En sık kullanılan testtir. İyotun vücuttaki düzeyini değil, son dönemdeki iyot alımını gösterir. Toplum taramalarında da bu yöntem tercih edilir.
2. Kan Testleri: Doğrudan kan iyot düzeyi ölçümü nadir yapılır. Daha çok tiroid hormonları (TSH, fT4, fT3) incelenir. Eksiklik veya fazlalık, tiroid hormonlarındaki değişiklikten anlaşılır.
3. Tiroid Ultrasonu: Uzun süreli eksiklikte guatr gelişimini görmek için yapılabilir.
Önemli not: Tek başına “iyot düzeyi” bakılarak kesin tanı konulmaz; klinik değerlendirme ve tiroid fonksiyon testleriyle birlikte yorumlanır.
Kafamıza Göre İyot İlacı Kullanabilir miyiz?
Kesinlikle hayır!
. İyot tabletleri veya damlaları sadece doktor önerisiyle kullanılmalıdır.
. Kişinin ihtiyacı olmadan aldığı iyot takviyesi tiroid krizlerine kadar varabilen ciddi sorunlara yol açabilir.
. Basit bir halsizlik, saç dökülmesi ya da kilo artışı gibi belirtiler iyot eksikliği anlamına gelmez. Bu tür durumlarda önce doktor muayenesi ve gerekirse laboratuvar tetkikleri yapılmalıdır.
Unutmayın: İyot hem eksikliği hem de fazlalığı zararlı olan bir mineraldir. Tedavi yerine yanlış kullanım hastalıkları artırır.
İyot Kaynakları
İyot açısından zengin besinler:
. İyotlu tuz (günlük ihtiyacın büyük kısmını karşılar),
. Deniz ürünleri (balık, karides, midye, yosun),
. Süt ve süt ürünleri,
. Yumurta
İpucu: İyotlu tuz ışıktan, nemden ve sıcaklıktan korunarak saklanmalıdır. Aksi halde içindeki iyot buharlaşarak kaybolur.
Günlük iyot İhtiyacı
. Yetişkinler: 150mcg/gün
. Gebe kadınlar: 220mcg/gün
. Emziren anneler: 250-290mcg/gün
. Çocuklar: Yaşa göre 90-150mcg/gün
Sonuç
İyot, küçük miktarlarda alınması gereken ama yokluğunda ya da fazlalığında ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen hayati bir mineraldir.
Düzenli, dengeli beslenme ile günlük ihtiyaç kolayca karşılanabilir. İyotlu tuz ve deniz ürünleri bu açıdan en önemli kaynaklardır. Kendi kendinize iyot tableti veya damlası kullanmak çok tehlikelidir. Eksiklik veya fazlalık şüphesinde mutlaka doktor kontrolü ve laboratuvar tetkikleri yapılmalıdır. İyot ne eksik ne fazla… Doğru dengede olduğunda sağlığımız için vazgeçilmezdir.
