Huzursuz Bacak Sendromu (HBS) ya da tıpta kullanılan adıyla Willis- Ekbom Hastalığı, sensörimotor bir nörolojik bozukluktur. Genellikle bacaklarda rahatsız edici hisler ve bu hisleri gidermek için bacakları hareket ettirme dürtüsü ile karakterizedir. Şikayetler sıklıkla akşam ve gece saatlerinde, özellikle de kişi dinlenme veya uyuma pozisyonundayken ortaya çıkar.

HBS, Uluslararası Huzursuz Bacak Sendromu Çalışma Grubu (IRLSSG) tarafından şu dört temel kriterle tanımlanır:

1. Bacaklarda rahatsız edici bir his ve bu hissi gidermek için güçlü hareket ettirme isteği,

2. Bu hissin dinlenme veya hareketsizlik sırasında ortaya çıkması,

3. Hareketle geçici rahatlama sağlanması,

4. Şikayetlerin akşam veya gece saatlerinde belirginleşmesi.

Epidemiyoloji

Toplumun yaklaşık %5-10’ unda HBS belirtileri görülebilir. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülür. Genellikle orta yaşlarda başlasa da semptomlar yaş ilerledikçe artış eğilimindedir. HBS, hem primer (idiopatik) hem de sekonder (altta yatan bir nedene bağlı) olarak sınıflandırılır.

Patofizyoloji (Hastalığın Mekanizması)

1.Dopaminerjik Disfonksiyon: HBS’nin merkezinde mezolimbik dopaminerjik yolakta bir işlev bozukluğu olduğu düşünülür. Beyinde dopamin reseptörlerinde azalma veya dopaminin sinaptik iletiminde yetersizlik, motor kontrolün bozulmasına ve bacaklarda huzursuzluk hissine neden olur.

2. Demir Eksikliği ve Beyin Demiri Azalması: Nörolojik çalışmalar, HBS hastalarında substantia nigra bölgesinde (dopamin sentezinin gerçekleştiği alan) beyin demir düzeyinin azaldığını göstermiştir. Demir, tirozin hidroksilaz enziminin kofaktörüdür ve dopamin sentezi için zorunludur. Bu nedenle ferritin düzeyinin 75 µg/ L altına düşmesi, HBS semptomlarını artırabilir.

3. Genetik Faktörler: Ailesel HBS olgularında BTBD9, MEIS1, MAP2K5, PTPRD gibi genlerde varyasyonlar saptanmıştır. Genetik yatkınlık, erken yaşta başlayan formlarda daha belirgindir.

4. Periferik Nöropati ve Kronik Hastalıklar: Diyabetik nöropati, üremik nöropati, multipl skleroz (MS) ve Parkinson hastalığı gibi nörodejeneratif durumlar, HBS gelişimini kolaylaştırır.

HBS’ ye Yol Açabilen veya Tetikleyebilen Faktörler

. Demir eksikliği anemisi

. Gebelik (özellikle 3. Trimester)

. Kronik böbrek hastalığı

. Nöropatiler ve spinal kord lezyonları

. Antidepresanlar (özellikle SSRI’ lar), antihistaminikler, antipsikotikler

. Kafein, nikotin, alkol kullanımı

. B12, folat ve D vitamini eksikliği

Klinik Bulgular

HBS semptomları kişiden kişiye değişiklik göstermekle birlikte genellikle şu şekilde tanımlanır:

. Bacaklarda karıncalanma, çekilme, yanma, kaşıntı, batma veya elektriklenme hissi

. Rahatsızlık hissinin istirahat halinde artması, hareketle azalması

. Şikayetlerin simetrik olması ve akşam- gece saatlerinde yoğunlaşması

. Uykuya dalmada güçlük, sık uyanma, gündüz yorgunluğu ve dikkat dağınıklığı

. Bazı olgularda kollarda veya gövdede benzer huzursuzluk hissi olabilir.

Tanı Nasıl Konur?

HBS tanısı klinik kriterlere dayanır; spesifik bir laboratuvar testi bulunmaz. Ancak tanıyı desteklemek veya ikincil nedenleri belirlemek için bazı tetkikler yapılır:

. Serum Ferritin, demir, total demir bağlama kapasitesi

. Tam kan sayımı (CBC)

. Böbrek fonksiyon testleri (üre, kreatinin)

. B12 ve folik asit düzeyi

. Tiroid fonksiyon testleri

. Polisomnografi: Uyku sırasında periyodik bacak hareketlerini gösterebilir.

Ayırıcı tanıda; periferik nöropati, kas krampları, venöz yetmezlik, artrit, miyalji, huzursuz kol sendromu gibi durumlar dışlanmalıdır.

Tedavi

Tedavi yaklaşımları altta yatan nedene yönelik olmalı ve semptomları azaltmaya odaklanmalıdır.

1.Farmakolojik Tedavi

. Dopamin agonistleri: Pramipeksol, Ropinirol, Rotigotin: Dopamin dengesini düzenleyerek belirtileri hafifletir.

. Antikonvülsanlar (Gabapentin, Pregabalin): Özellikle ağrılı veya uyku bozukluğu belirgin vakalarda etkilidir.

. Demir takviyesi: Ferritin <75 µg / L ise, oral veya intravenöz demir tedavisi uygulanır.

. Benzodiazepinler (klonazepam vb.): Uyku düzenini sağlamak için düşük dozda kullanılabilir.

. Opioidler (nadir vakalarda): Diğer tedavilere dirençli, ağır HBS vakalarında düşük dozda kullanılabilir.

Uyarı: İlaç tedavisi mutlaka nöroloji uzmanı kontrolünde planlanmalıdır. Kendi kendine ilaç kullanımı önerilmez.

2. Farmakolojik Olmayan Tedavi (Evde Uygulanabilecek Destekler)

Düzenli egzersiz: Hafif tempolu yürüyüş, germe ve esneme egzersizleri dopaminerjik aktiviteyi artırır.

Uyku hijyeni: Her gün aynı saatte yatıp kalkmak, ekran ışığından uzak durmak önemlidir.

Sıcak- soğuk kompres uygulaması: Kas gevşemesi sağlar ve dolaşımı artırır.

Masaj ve bacak banyosu: Kas spazmlarını azaltabilir.

 Kafein, alkol ve nikotin tüketiminin kısıtlanması

Uzun süreli hareketsizlikten kaçınma: Özellikle yolculuk veya masa başı çalışma sırasında sık sık pozisyon değiştirmek gerekir.

Beslenme ve Vitaminlerin Rolü

HBS’nin tedavisinde mikrobesinlerin yeterli düzeyde alınması büyük önem taşır.

Demir: Dopamin sentezinde görevli tirozin hidroksilaz enzimi için gereklidir. (Kırmızı et, karaciğer, ıspanak, mercimek, yumurta sarısı)

B12 vitamini: Miyelin kılıf bütünlüğü için önemlidir; eksikliği nöropatiyi tetikleyebilir. (Süt ürünleri, yumurta, balık)

Folik asit: Sinir hücre yenilenmesini destekler. (Yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller)

Magnezyum: Kas gevşetici etkisiyle uyku kalitesini artırabilir. (Badem, avokado, muz, tam tahıllar)

D vitamini: Düşük düzeyleri HBS şiddetiyle ilişkili bulunmuştur. (Güneş ışığı, somon, uskumru, yumurta sarısı)

Prognoz ve Yaşam Kalitesi

Erken tanı ve uygun tedaviyle hastaların büyük çoğunluğunda belirtiler kontrol altına alınabilir. Ancak tedavi edilmezse kronik uykusuzluk, depresyon, dikkat bozukluğu ve iş veriminde azalma görülebilir.

Uzun vadeli yaklaşımda; multidisipliner takip (nöroloji, beslenme, psikoloji) ve yaşam tarzı düzenlemeleri hastalığın yönetiminde oldukça etkilidir.

Sonuç

Huzursuz bacak sendromu, yalnızca bir “uyku bozukluğu” değil; nörokimyasal ve metabolik temelli bir hastalıktır. Tedavi sürecinde dopamin metabolizmasının dengelenmesi, demir depolarının yeterli tutulması ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarının kazandırılması temel yaklaşımlardır.

Bilimsel farkındalıkla hareket etmek hem bireyin yaşam kalitesini yükseltir hem de uyku ve ruh sağlığını korur.