Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir? Belirtileri, Türleri ve Yönetimi

Diyabet, yani halk arasındaki adıyla “şeker hastalığı”, vücudun kan şekeri düzeyini düzenleyememesiyle ortaya çıkan kronik bir metabolik hastalıktır. Bu hastalık, insülin hormonunun üretiminde ya da etkisinde bir bozuklukla ilişkilidir. Dünya Sağlık Örgütü’ ne göre, diyabetli birey sayısı her yıl artmakta ve yaşam kalitesi üzerinde önemli etkiler yaratmaktadır.

Diyabet Nedir?

Kanımızda glukoz adı verilen bir şeker türü bulunur. Glukoz, vücudumuzun başlıca enerji kaynağıdır ve yediğimiz gıdalardan elde edilir. Glukozun hücrelerimize girebilmesi ve enerjiye dönüşebilmesi için pankreastan salgılanan insülin hormonuna ihtiyaç vardır.

Diyabet, insülinin yetersiz üretildiği ya da etkili kullanılamadığı durumlarda ortaya çıkar. Bu durumda glukoz kanda birikir, hücrelere geçemez ve zamanla yüksek kan şekeri (hiperglisemi) tablosu oluşur. Bu durum uzun vadede göz, böbrek, kalp-damar ve sinir sistemi üzerinde ciddi hasarlar bırakabilir.

Diyabet Türleri Nelerdir?

1.Tip 1 Diyabet

. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar.

. Otoimmün kökenlidir: Bağışıklık sistemi pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırır.

. Vücut hiç insülin üretemez.

. Ömür boyu insülin enjeksiyonu gerektirir.

. Nedeni tam olarak bilinmese de genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyiciler (viral enfeksiyonlar gibi) rol oynar.

2. Tip 2 Diyabet

. En yaygın diyabet türüdür.

. Genellikle 40 yaş üzeri bireylerde görülür ancak son yıllarda çocuklarda da artış göstermektedir.

. Vücut ya yeterince insülin üretmez ya da insüline karşı direnç gelişir.

. Genetik eğilim + kötü yaşam tarzı (fazla kilo, hareketsizlik) başlıca nedenlerdir.

. Diyet, egzersiz ve gerekirse ilaç/insülin ile kontrol altına alınabilir.

3. Gestasyonel (Gebelik) Diyabet

. Gebelik sırasında ortaya çıkar.

. Genellikle doğumdan sonra düzelir ancak annenin ileriki yıllarda Tip 2 diyabet geliştirme riski artar.

. Anne ve bebek için riskli sonuçlara yol açabileceğinden dikkatli izlenmelidir.

4. Diğer Spesifik Tipler

. Pankreas hastalıklarına, genetik sendromlara veya bazı ilaçlara bağlı olarak gelişen diyabet türleridir.

. Nadir görülür ve tanısı uzmanlık gerektirir.

Diyabetten Korunmak İçin Nelere Dikkat Edilmeli?

Tip 1 diyabetin önlenmesi mümkün değildir, ancak Tip 2 diyabet büyük ölçüde önlenebilir. İşte bilimsel olarak desteklenen koruyucu önlemler:

1.Sağlıklı Beslenme

. Rafine şeker ve beyaz un içeren ürünlerden uzak durulmalı.

. Lifli, tam tahıllı, sebze ve meyve ağırlıklı beslenme tercih edilmeli.

. Aşırı hayvansal yağ tüketimi sınırlandırılmalı.

. Şekerli içecekler yerine su tercih edilmeli.

2. Düzenli Fiziksel Aktivite

. Haftada en az 150 dakika orta şiddette egzersiz (yürüyüş, yüzme, bisiklet vb) yapılmalı.

. Egzersiz insülin duyarlılığını artırır ve kilo kontrolüne yardımcı olur.

3. Kilo Kontrolü

. Vücut kitle indeksi (VKİ) 25’ in üzerindeyse risk artar.

. Fazla kilolu bireylerde diyabet riski 4-7 kat artabilir.

4. Düzenli Taramalar

. Aile öyküsü olanlar, gebeler ve 45 yaş üstü bireyler düzenli olarak kan şekeri ölçtürmelidir.

. Açlık kan şekeri, HbA1c ve OGTT testleri önerilir.

Diyabetli Bireyler Neler Yapmalı?

Diyabet teşhisi yaşamın sonu değildir. Doğru bilgi, iyi bir takip ve düzenli yaşamla sağlıklı bir ömür mümkündür.

1.Kan Şekeri Takibi

. Evde glukometre ile düzenli ölçümler yapılmalı.

. Hedef değerler hekim tarafından kişiye özel belirlenir.

2. Beslenme Eğitimi

. Karbonhidrat sayımı öğrenilmeli.

. Glisemik indeksi düşük gıdalar tercih edilmeli.

 . Öğün atlanmamalı, dengeli öğünlerle kan şekeri dalgalanmaları önlenmeli.

3. İlaç ve İnsülin Kullanımı

. İlaçlar mutlaka hekim önerisine uygun kullanılmalı.

. İnsülin enjeksiyonları konusunda birey eğitilmeli.

. Yan etkiler ve hipoglisemi riski iyi izlenmeli.

4. Fiziksel Aktivite

. Aktivite öncesi ve sonrası kan şekeri düzeyine dikkat edilmeli.

. Hipoglisemi riski olan durumlarda yanında glukoz tableti ya da meyve suyu bulundurulmalı.

5. Yıllık Göz, Ayak ve Böbrek Kontrolleri

. Diyabet komplikasyonları erken evrede tespit edilirse önlenebilir.

. Ayakta yara gelişimini önlemek için günlük bakım yapılmalı.

Hipoglisemi ve Hiperglisemi Uyarısı

. Hipoglisemi (Kan şekeri düşüklüğü): Terleme, çarpıntı, baş dönmesi, bulanık görme, bilinç kaybı. ACİL GLUKOZ ALIMI GEREKİR.

. Hiperglisemi (Kan şekeri yüksekliği): Ağız kuruluğu, sık idrara çıkma, halsizlik, bulanık görme.

İnsülin/ilaç dozu, diyet veya egzersiz düzeni yeniden değerlendirilmelidir.

SONUÇ:

Diyabet, erken tanı, kişiye özel tedavi ve yaşam tarzı düzenlemeleri ile kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Önemli olan, kişinin kendisini tanıması, eğitim alması ve düzenli kontrollerini aksatmamasıdır.

Diyabeti yönetmek, sadece ilaç değil; bilgi, disiplin ve yaşam alışkanlıklarını değiştirme kararlılığıdır. Sağlıklı beslenme, hareketli yaşam ve doğru bilgilendirme ile hem diyabetten korunabilir hem de diyabetle kaliteli bir hayat sürdürülebilir.