Rota virüs, özellikle 5 yaş altı çocuklarda ciddi ishal, kusma ve dehidrasyona yol açan başlıca viral etkenlerden biridir. Dünyada çocuk gastroenteritlerinin önemli bir kısmının nedeni olarak görülmektedir. Türkiye özelinde ve klinik uygulamalarda da önemi yüksektir.

Viroloji ve Yapısal Özellikler

. Rota virüs, Reoviridae ailesine ait, çift zincirli RNA (dsRNA) içeren, 11 segmentten oluşan bir genom yapısına sahiptir.

. Viriyon üç katmanlı kabuk yapısındadır: iç kabuk (VP2), orta kabuk (VP6) ve dış kabuk (VP7/VP4). VP4 ve VP7 dış yüzeyde yer alır ve viral antijenik özellik taşır.

. Viral proteinlerden özellikle NSP4 non- yapısal proteini önemlidir: B u protein virüsün enterositlerdeki işlevini bozarak ishalin oluşmasında kritik rol oynar.

. Virüs çevreye karşı oldukça dirençlidir; yüzeylerde ve ortamda uzun süre canlı kalabilmektedir.

Epidemiyoloji

. Dünya genelinde her yıl milyonlarca çocuk rota virüs nedeniyle gastroenterit geçirirken, özellikle düşük- orta gelirli ülkelerde 100000’ lerce ölüm oluşabilmektedir.

. Yaş dağılımı açısından: En ağır vakalar genellikle 6 ay- 2 yaş aralığında görülür.

. Coğrafi ve sosyo- ekonomik farklar önemli: Gelişmekte olan ülkelerde tanı, aşı uygulanması ve bakım şatları farklı olduğundan hastalık yükü daha fazladır.

Bulaşma ve Risk Faktörleri

. Virüs en sık fekal- oral yol ile bulaşır. Kirli eller, oyuncaklar, bebek bakım eşyaları, yüzeyler bulaşma açısından risk taşır.

. Virüs çok düşük dozda dahi bulaşabilir ve çevrede uzun süre canlı kalabilir.

. Özellikle toplu bakım ortamları, kreşler, yoğun bakım gibi alanlarda bulaş riskinin arttığı bilinmektedir.

. Kötü hijyen, düşük aşı oranı, yetersiz bakım imkanları risk faktörleri arasında yer alır.

Patogenez (Hastalığın Oluşumu)

. Virüs ilk olarak ince bağırsağın villus- enterositlerinde çoğalır, mikro-villusları düzleştirir, enterosit sayısını azaltır. Bu durum emilim kapasitesini azaltır.

. NSP4 proteini hücre içi kalsiyum düzeylerini artırarak sekresyonu ve sıvı kaybını artırır.

. Sonuç olarak, intestinal villus işlevinin bozulması, disakkaraz eksikliği, artmış sıvı kaybı ve malabsorbsiyon oluşur; bu da ağır ishal ve su- elektrolit kaybına neden olabilir.

. Bazı vakalarda virüs sistemik yayılım gösterebilir; nadiren santral sinir sistemi belirtileri, hepatobiliyer tutulum gibi komplikasyonlar bildirilmiştir.

Klinik Bulgular

. İnkübasyon süresi genellikle 1-2 gündür.

. Başlıca belirtiler: ani başlayan kusma, ardından sulu ishal, düşük- orta ateş, iştahsızlık, halsizlik.

. Ciddi durumlarda dehidratasyon, oligüri (az idrar), çökük göz, kuru mukozalar, hızlı kalp atımı, hipotansiyon görülebilir.

. Hastalık genellikle 3-8 gün sürer; ancak bakım yetersizliği olan çocuklarda daha uzun ve ağır seyredebilir.

. Aşılanmamış çocuklarda hastaneye yatış riski daha yüksektir.

Tanı

. Klinik bulgular sıklıkla tanı koydurucudur; ancak özellikle ağır vakalarda laboratuvar desteği gerekebilir.

. Gaita örneğinde rota virüs antijeni hızlı testlerle veya PCR ile tespit edilebilir.

. Dehidratasyon durumunda serum elektrolitleri, böbrek fonksiyon testleri kontrol edilir.

. Hastanın bakım ortamı, sıvı- elektrolit durumu, komorbid hastalıkları (örn. İmmünsüpresyon) tanı ve tedavide rol oynar.

Tedavi

. Spesifik antiviral bir tedavi yoktur; tedavinin temeli destekleyici bakımdır.

. En önemli basamak: rehidrasyon (oral sıvı-elektrolit replasmanı, gerekirse intravenöz sıvı).

. Ağır vakalarda hastane yatışı gerekebilir.

. Beslenme bakımından: Yağsız, hafif sindirilebilir gıdalar; özellikle çocuklarda aşı sonrası veya tedaviden sonra laktoz geçici intoleransı göz önünde bulundurulabilir.

. Eğitimli sağlık personelinin evde bakım için yönlendirilmesi, erken dehidratasyon belirtilerinin tanınması önemlidir.

. Antibiyotik rutin olarak önerilmez; çünkü etken viral olduğu için fayda sağlamaz.

Önleme ve Aşı

. Rota virüs enfeksiyonu’ na karşı kullanılan ROTAVİRÜS Aşısı, özellikle bebek ve küçük çocukları korumak için geliştirilmiş bir ağız yoluyla verilen canlı aşıdır. Zamanlama oldukça kritiktir. Çünkü aşı, hastalığın en yoğun görüldüğü döneme (6 ay ve öncesi) koruma sağlamalıdır.

. İlk doz genellikle 6 haftalık civarında başlayabilir.

. İlk dozun uygulanabileceği maksimum sınır birçok kaynağa göre 14-15 hafta (yaklaşık 3,5 aylık) olarak belirlenmiştir.

. Hijyen, el yıkama, çevresel dezenfeksiyon önemlidir; ancak yalnız hijyen önlemleri rota virüsün yayılımını tek başına büyük ölçüde engelleyemez.

. Aşı uygulaması önleme stratejisinin temelini oluşturur. İki yaygın aşı mevcuttur (örneğin monovalent ve pentavalent canlı oral aşılar).

. Aşı uygulaması sonrası hastaneye yatış oranlarında, ağır vakalarda belirgin düşüş gözlemlenmiştir.

Sonuç

Rota virüs, yaygın ama önlenebilir bir çocuk hastalığıdır. Bilimsel veriler, aşılamanın yaygınlaştırılması ve destekleyici bakımın iyileştirilmesiyle hastalık yükünün önemli ölçüde azaltılabileceğini göstermektedir. Bilgi sahibi olmak, aşı takvimini tamamlamak ve erken müdahale hayat kurtarır.