Bel fıtığı, tıpta “lomber disk hernisi” olarak adlandırılır. Omurgamız, omur adı verilen kemiklerin üst üste dizilmesiyle oluşur ve bu omurlar arasında, hareketi kolaylaştıran disk adı verilen yapılar bulunur. Bu disklerin iç kısmında nucleus pulposus adı verilen yumuşak jel benzeri bir madde, dış kısmında ise annulus fibrosus adlı sert bir tabaka yer alır.
Fıtık, bu dış tabakanın zayıflaması veya yırtılması sonucu içteki jelimsi maddenin dışarı taşması ve omurilikten çıkan sinir köklerine baskı yapmasıyla meydana gelir. Bu baskı sonucunda hastalarda bel, kalça ve bacaklarda ağrı, uyuşma, karıncalanma ve hareket kısıtlılığı görülür.
Bel Fıtığı Neden Olur?
Bel fıtığının oluşumunda birden çok etken rol oynar. Bunlar arasında en önemlileri:
. Ağır yük kaldırma: Eğilerek ya da ani hareketlerle yük kaldırmak disk yapısına basınç uygular.
. Uzun süre oturmak: Masa başında hareketsiz kalmak bel kaslarını zayıflatır ve diskler üzerindeki baskıyı artırır.
. Yanlış duruş alışkanlıkları: Duruş bozuklukları zamanla omurga eğrisini değiştirerek fıtık riskini yükseltir.
. Yaşlanma: Yaş ilerledikçe disklerde su kaybı olur, elastikiyet azalır ve yırtılma kolaylaşır.
. Travmalar: Düşme, çarpma veya ani bükülme hareketleri diskin yapısını bozabilir.
. Kas zayıflığı: Özellikle karın ve bel kasları zayıf olan bireylerde omurga daha savunmasız hale gelir.
Bel Fıtığı Kimlerde Görülür?
. 30-60 yaş arası yetişkinlerde en sık görülür.
. Uzun süre oturarak çalışan ofis çalışanlarında,
. Sürekli ayakta duran ya da yük taşıyan sağlık personeli, öğretmen, şoför, depo çalışanı gibi meslek gruplarında,
. Spor yaparken yanlış teknik kullanan kişilerde
. Sigara kullananlarda (disk yapısına giden oksijen azalır)
. Ailesinde bel fıtığı öyküsü bulunanlarda risk artar.
Bel Fıtığının Belirtileri
Bel fıtığının belirtileri fıtığın seviyesine ve sinir basısının derecesine göre değişir:
. Belden kalçaya, oradan bacağa yayılan ağrı (çoğu zaman tek bacakta),
. Bacakta uyuşma, karıncalanma, yanma hissi,
. Kas gücünde azalma (özellikle ayak bileğini yukarı kaldırmada zorluk),
. Uzun süre oturma, öne eğilme veya öksürükle artan ağrı,
. Yürümede zorlanma, reflekslerde azalma,
. Ciddi vakalarda idrar ya da dışkı tutamama (acil müdahale gerektirir).
Bel Fıtığı Teşhisi Nasıl Konur?
Teşhis süreci mutlaka uzman hekim muayenesi ile başlamalıdır. Hekim öncelikle nörolojik muayene yaparak kas gücünü, refleksleri ve duyu kayıplarını değerlendirir.
Tanı için kullanılan başlıca yöntemler:
. MR (Manyetik Rezonans): Fıtığın seviyesini ve sinir kökü üzerindeki baskıyı en ayrıntılı gösteren yöntemdir.
. BT (Bilgisayarlı Tomografi): Kemik yapıların değerlendirilmesinde yardımcıdır.
. EMG (Elektromiyografi): Sinir hasarı var mı, varsa derecesi nedir belirlemek için kullanılır.
Bel Fıtığı Tedavi Yöntemleri
Tedavi planı hastanın yaşına, fıtığın derecesine, sinir basısının şiddetine ve kas gücü kaybına göre belirlenir.
1. Konservatif (Cerrahi Dışı) Tedaviler
Bu grup tedaviler genellikle erken dönemde ve hafif- orta dereceli fıtıklarda tercih edilir.
İlaç Tedavisi
. Kas gevşeticiler
. Steroid olmayan antienflamatuvar ilaçlar (NSAİD)
. Sinir ağrısına yönelik ilaçlar (örneğin gabapentin, pregabalin). Bu ilaçlar ağrıyı ve inflamasyonu azaltarak hareket kabiliyetini artırır.
Fizik Tedavi Uygulamaları
. Sıcak- soğuk uygulamalar (kas spazmını çözmek için)
. TENS (Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu)
. Ultrason ve derin ısı tedavileri
. Traksiyon (Bel çekme tedavisi)
. Egzersiz programları: Bel ve karın kaslarını güçlendirmek, omurga stabilitesini sağlamak için uygulanır.
Manuel Terapi ve Duruş Eğitimi
Eğitimli fizyoterapistler tarafından uygulanan manuel terapi, kas spazmlarını hafifletir ve eklem hareketlerini düzenler. Duruş eğitimi ile bel omurlarına binen yük azaltır.
2. Minimal İnvaziv (Girişimsel) Tedaviler
İlaç ve fizik tedaviye rağmen ağrısı geçmeyen hastalarda uygulanabilir. Bu yöntemler cerrahiye alternatif olarak düşünülür.
Epidural Steroid Enjeksiyonu
Sinir kökü etrafına steroid ilaç verilerek ödem azaltır ve ağrı hafifletilir. İşlem genellikle radyolojik görüntüleme eşliğinde yapılır.
Radyo Frekans (RF) Tedavisi
Radyo dalgaları ile sinir uçlarına kontrollü ısı verilerek ağrı iletimini azaltır. Bu yöntem, özellikle cerrahiye uygun olmayan ya da cerrahi sonrası ağrısı devam eden hastalarda etkilidir. Avantajı: Kesi yoktur, aynı gün taburculuk mümkündür.
Diskojenik Ağrılarda Lazer veya Nükleoplasti
Disk içine özel cihazlarla girilerek disk hacmi azaltılır, sinir üzerindeki bası hafifletilir. Bu işlemler de minimal invaziv tekniklerdir.
3. Cerrahi Tedavi
Cerrahi, yalnızca aşağıdaki durumlarda düşünülür:
. İlaç ve fizik tedaviye rağmen 6-8 hafta içinde iyileşme olmaması,
. Kas gücü kaybının ilerlemesi,
. Şiddetli nörolojik bulgular (idrar-dışkı kontrol kaybı gibi).
Mikrodiskektomi en sık uygulanan ameliyat yöntemidir. Küçük kesilerle fıtıklaşan disk dokusu çıkarılır, sinir üzerindeki baskı ortadan kaldırılır.
Evde Yapılabilecek Destekleyici Uygulamalar
Evde yapılan bilinçli uygulamalar tedavi sürecini destekler ancak uzman önerisi olmadan egzersiz veya ilaç kullanılmamalıdır.
. Uzun süre oturmaktan kaçının, her 30- 40 dakikada bir pozisyon değiştirin.
. Yerden bir şey alırken dizlerinizi bükün, belden eğilmeyin.
. Ortopedik destekli yatak ve bel desteği kullanın.
. Karın ve bel kaslarını güçlendiren egzersizleri (plank, pelvik tilt, köprü egzersizi vb.) fizyoterapist eşliğinde yapın.
. Sıcak uygulama kas spazmını hafifletebilir. Ancak şiddetli ağrılarda doktor onayı olmadan yapılmamalıdır.
. Yürüyüş düşük tempoda, ağrı sınırında olmalı.
. Kilo kontrolü, omurga üzerindeki yükü azaltarak iyileşmeyi hızlandırır.
Bel Fıtığında Alternatif Yaklaşımlar
Bilimsel tedavilere destek olarak bazı tamamlayıcı uygulamalar da kullanılabilir:
. Kuru iğneleme (Dry needling)
. Nöral terapi
. Akupunktur
. Kas gevşetici masajlar
Bu yöntemler kas spazmını azaltarak dolaşımı artırabilir. Ancak yalnızca uzman sağlık profesyonelleri tarafından uygulanmalıdır.
Sonuç
Bel fıtığı, modern yaşamın en yaygın omurga rahatsızlıklarından biridir. Erken dönemde fark edildiğinde kalıcı hasar bırakmadan, cerrahiye gerek kalmadan tedavi edilebilir. Düzenli egzersiz, doğru duruş alışkanlıkları ve uygun ergonomi, omurga sağlığının korunmasında en etkili savunmadır.
